Problematyka chorób zawodowych w podstawowym zakresie uregulowana jest w przepisach Kodeksu pracy, w szczegółowych kwestiach unormowana jest zaś rozporządzeniem w sprawie chorób zawodowych. Po ponad dekadzie doszło do nowelizacji rozporządzenia mającej na celu usprawnienie procesu orzekania.
Obowiązkiem każdego pracodawcy jest zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków pracy, tak aby zminimalizować ryzyko wystąpienia wypadku przy pracy, choroby zawodowej, jak również choroby związanej z pracą, która jednak za chorobę zawodową nie może być uznana.
Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym. Źródłem powyższej definicji jest art. 2351 ustawy z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy
Warto zauważyć, że przepisy obok chorób zawodowych wskazują na dodatkową, wspomnianą wcześniej kategorię chorób – chorób związanych z pracą. Przyjmuje się, że są to choroby wywołane warunkami pracy, które jednak nie mogą być uznane za choroby zawodowe z uwagi na brak spełnienia kryteriów określonych przepisami regulującymi problematykę chorób zawodowych.
Kwestie chorób zawodowych uregulowane są w Kodeksie pracy wyłącznie w podstawowym zakresie. Szczegółowe kwestie zawarte są w przepisach wykonawczych – w rozporządzeniu Rady Ministrów z 30.06.2009 r. w sprawie chorób zawodowych Określa ono:
–wykaz chorób zawodowych;
–okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym;
–sposób i tryb postępowania dotyczący zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych;
–podmioty właściwe w sprawie rozpoznawania chorób zawodowych.
Przywołane wyżej rozporządzenie zostało w ostatnim czasie zmodyfikowane rozporządzeniem Rady Ministrów z 23.06.2021 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie chorób zawodowych. Wprowadzone zmiany mają stanowić dostosowanie obowiązujących regulacji do aktualnego stanu prawnego, a także doprecyzowanie sposobu i trybu postępowania dotyczącego zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych, w tym również w przypadku śmierci pracownika albo byłego pracownika objętego zgłoszeniem podejrzenia choroby zawodowej, jak również wyeliminować spory o właściwość między organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej. Nowe rozporządzenie zmieniające wprowadziło modyfikację § 3 r.ch.z., regulującego zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej. Zgodnie z nowymi przepisami podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się:
–właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu państwowemu granicznemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu, właściwemu komendantowi wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej albo właściwemu wojskowemu inspektorowi sanitarnemu wojskowego ośrodka medycyny prewencyjnej, zwanym właściwym państwowym inspektorem sanitarnym,
–właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.
Właściwość powyższych organów ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest gromadzona w tym miejscu, a w przypadku braku takiej możliwości – według miejsca, na terenie którego było ostatnie narażenie zawodowe.
Istotna modyfikacja dotyczy zmiany ustalania właściwości organów, którym zgłasza się podejrzenie choroby zawodowej. Wcześniej właściwość była ustalana według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracownika, lub według krajowej siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego była gromadzona w tej siedzibie.
Do niedawna właściwy państwowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczynał postępowanie, a w szczególności kierował pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczyło podejrzenie, na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania do jednostki orzeczniczej I stopnia.
Zgodnie ze znowelizowanym § 4 r.ch.z. właściwy państwowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie, w szczególności przeprowadza ocenę narażenia zawodowego oraz sporządza kartę oceny narażenia zawodowego, którą wraz ze skierowaniem na badania przekazuje do jednostki orzeczniczej I stopnia. W przypadku gdy zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej jest w sposób oczywisty bezzasadne, właściwy państwowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie, wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania.
Na podstawie zmian w rozporządzeniu w sprawie chorób zawodowych właściwy państwowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie, w szczególności przeprowadza ocenę narażenia zawodowego oraz sporządza kartę oceny narażenia zawodowego, którą wraz ze skierowaniem na badania przekazuje do jednostki orzeczniczej I stopnia. Tym samym lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej będzie wydawał orzeczenie lekarskie na podstawie oceny narażenia zawodowego przeprowadzonej tylko przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, co w konsekwencji powinno skrócić proces orzeczniczo-diagnostyczny i umożliwić szybsze wydanie decyzji.
Zgodnie z nowym brzmieniem § 4 ust. 1a r.ch.z. ocenę narażenia zawodowego sporządza się na formularzu określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 4 pkt 1 k.p., przy wykorzystaniu dokumentacji gromadzonej zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 2981 k.p. przez pracodawców i jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej, a jeżeli postępowanie dotyczy aktualnego zatrudnienia, w przypadku wątpliwości dotyczącej zgromadzonej dokumentacji – na podstawie oceny przeprowadzonej bezpośrednio u pracodawcy z uwzględnieniem oceny ryzyka zawodowego.
Istotnym uzupełnieniem dotychczasowej regulacji w zakresie procedury dotyczącej sposobu i trybu postępowania dotyczącego zgłoszenia podejrzenia rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych jest regulacja normująca przypadki śmierci osób bezpośrednio zainteresowanych stwierdzeniem choroby zawodowej. Zgodnie z nowymi przepisami w przypadku śmierci pracownika albo byłego pracownika zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej jest równoznaczne z wnioskiem o wydanie orzeczenia w sprawie rozpoznania choroby zawodowej.
Rozporządzenie zmieniające zmodyfikowało przepis regulujący katalog jednostek orzeczniczych I stopnia. Zgodnie z nowymi przepisami:
•poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy,
•kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych)
są właściwe w zakresie wszystkich chorób zawodowych.
Wcześniejsze przepisy wymieniały wprawdzie powyższe podmioty w kategoriach jednostek orzeczniczych I stopnia, jednak bez wskazania, że są one właściwe w zakresie wszystkich chorób zawodowych.
Właściwy do orzekania w zakresie chorób zawodowych jest lekarz spełniający wymagania kwalifikacyjne określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 3 ustawy z 27.06.1997 r. o służbie medycyny pracy zatrudniony w jednej z jednostek orzeczniczych.
Zgodnie ze zmodyfikowanym brzmieniem § 6 ust. 1 r.ch.z. lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania, zwane orzeczeniem lekarskim, na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego.
W przypadkach uznanych przez lekarza za uzasadnione stanem zdrowia pracownika, byłego pracownika albo w przypadku śmierci pracownika lub byłego pracownika lekarz, o którym mowa w § 5 ust. 1 r.ch.z., wydaje orzeczenie lekarskie na podstawie dokumentacji medycznej, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego.
Rozporządzenie zmieniające zmodyfikowało § 6 ust. 6 r.ch.z., regulujący kwestię przesyłania orzeczenia lekarskiego. Zgodnie z wcześniejszym brzmieniem przepisów orzeczenie lekarskie było przesyłane właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi oraz lekarzowi kierującemu na badania, a w przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia – również jednostce orzeczniczej I stopnia. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu § 6 ust. 6 r.ch.z. orzeczenie lekarskie przesyła się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi, byłemu pracownikowi oraz lekarzowi kierującemu na badania, a w przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia – również jednostce orzeczniczej I stopnia. Wprowadzono ponadto regulację odnoszącą się do przypadku śmierci pracownika lub byłego pracownika. W takich sytuacjach orzeczenie lekarskie wydaje się również osobie uprawnionej do świadczeń po zmarłym, o której mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Należy pamiętać, że orzeczenie lekarskie wydawane jest wówczas na wniosek osoby uprawnionej. Tym samym przepisy nie wprowadziły obowiązku wydawania orzeczenia lekarskiego w przypadku śmierci pracownika lub byłego pracownika, niezależnie od tego, czy wniosek w powyższej sprawie został złożony, czy też nie.
Zasadą jest, że pracownik lub były pracownik, badany w jednostce orzeczniczej I stopnia, który nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia. Obowiązująca do niedawna regulacja została uzupełniona o przepis § 7 ust. 1a r.ch.z., który daje stosowne uprawnienia na wypadek śmierci pracownika lub byłego pracownika.
Zgodnie z dodanym przepisem w przypadku śmierci pracownika albo byłego pracownika osoba uprawniona może złożyć wniosek o ponowną analizę przez jednostkę orzeczniczą II stopnia dokumentacji medycznej pracownika albo byłego pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego, stanowiących podstawę do wydania orzeczenia przez jednostkę orzeczniczą I stopnia.
Zarówno wniosek pracownika lub byłego pracownika, jak i wniosek w przypadku śmierci pracownika lub byłego pracownika powinny być złożone w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia zatrudniającej lekarza, który wydał to orzeczenie. W ramach wcześniejszego stanu prawnego powyższy termin obowiązywał wyłącznie w stosunku do wniosku pracownika lub byłego pracownika, z uwagi na brak regulacji na wypadek śmierci pracownika lub byłego pracownika.
Zasadą obowiązującą również w ramach wprowadzonych zmian jest to, że decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej wydaje się na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz formularzu oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika. W zakresie przepisu § 8 r.ch.z. wprowadzono modyfikacje dotyczące przesyłania decyzji. Zgodnie z nową treścią przywołanego przepisu jest ona przesyłana w szczególności zainteresowanemu pracownikowi, byłemu pracownikowi, jak również na wniosek osoby uprawnionej. W przypadku osoby uprawnionej chodzi o osobę uprawnioną do świadczeń po zmarłym, o której mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Jest rzeczą zrozumiałą, że nie wszystkie postępowania rozpoczęte przed wejściem w życie z dniem 15.07.2021 r. przepisów rozporządzenia nowelizującego zostały zakończone w ramach wcześniej obowiązującego stanu prawnego. W celu uniknięcia wątpliwości w zakresie stosowania wcześniejszych lub nowo wprowadzonych zasad wprowadzono regulację przejściową rozstrzygającą kolizje na wypadek, gdyby postępowanie zostało wszczęte przed wejściem w życie nowych przepisów, a uwzględniając właściwy tok postępowania, musi być zakończone w okresie formalnego obowiązywania rozporządzenia znowelizowanego.
Do postępowań w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia zmieniającego stosuje się przepisy rozporządzenia zmienianego, w brzmieniu nadanym rozporządzeniem zmieniającym, z uwzględnieniem dokumentacji sporządzonej lub przekazanej w ramach tych postępowań na podstawie przepisów dotychczasowych, w tym zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej, oceny narażenia zawodowego, karty oceny narażenia zawodowego oraz skierowania na badania.
Uwzględniając powyższe, niezależnie od czytelności przepisu przejściowego, należy przyjąć, że postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia zmieniającego będą prowadzone według przepisów nowych. Uwzględniana będzie jednak dokumentacja sporządzona lub przekazana na podstawie przepisów wcześniejszych.
Więcej dowiesz się w gdy odbędziesz szkolenie bhp na Platformie Edukacyjnej BHP , na stronie https://www.platformabhp.eu
